Sau khi Hát Xoan Phú Thọ chính thức được ghi danh vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, tỉnh Phú Thọ tiếp tục triển khai nhiều giải pháp thiết thực, hiệu quả vừa bảo tồn, phát huy các giá trị của di sản.
Ngày 8/12/2017, tại Hội nghị lần thứ 12, Ủy ban liên Chính phủ về Bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể của UNESCO đã chính thức đưa Hát Xoan Phú Thọ ra khỏi tình trạng bảo vệ khẩn cấp và trở thành Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.
Trước tình trạng bảo vệ khẩn cấp tỉnh Phú Thọ đã xây dựng và đưa ra đề án kịp thời, chính xác, phù hợp với điều kiện của địa phương. Trong đó công tác bảo vệ di sản phục hồi không gian di sản, những di tích gắn với làng Xoan gốc đã bị mai một, hư hỏng qua chiến tranh để nhân dân có không gian thực hành. Tổ chức các lớp đào tạo, bồi dưỡng nghệ nhân từ 7 người nay đã có 66 nghệ nhân có đủ điều kiện truyền dạy. Đặc biệt chú trọng công tác tuyên truyền để cộng đồng nhận diện được giá trị di sản. Sau 6 năm bảo vệ hát Xoan được phục hồi và có sức sống bền vững trong cộng đồng. Trên cơ sở đó năm 2017 Hát Xoan Phú Thọ được ra khỏi tình trạng bảo vệ khẩn cấp.
Nhân dân thực hành hát Xoan tại Di tích lịch sử Đình Hùng Lô.
Di sản Hát Xoan Phú Thọ là trường hợp đầu tiên và duy nhất trong lịch sử của UNESCO đặc cách chuyển từ giai đoạn bảo vệ khẩn cấp sang ghi danh là di sản phi vật thể đại diện của nhân loại. Các biện pháp bảo tồn được coi là kinh nghiệm quý báu của Việt Nam trong bảo vệ các di sản trong tình trạng khẩn cấp trên thế giới. Các biện pháp bảo vệ Hát Xoan đặc thù và có những đóng góp nhất định trong quá trình thực hiện các khuyến cáo theo tinh thần công ước 2003 của UNESCO. Ủy ban Liên Chính phủ về thực hiện Công ước bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể (Công ước 2003) cũng chỉ rõ, dự án bảo vệ và phát huy giá trị di sản Hát Xoan được Thủ tưởng Chính phủ Việt Nam phê duyệt (thực hiện từ năm 2013 và tiếp tục cho đến năm 2020) đã đóng một vai trò thiết yếu trong việc bảo vệ và phục hồi di sản với sự hỗ trợ đầy đủ của cộng đồng.
Từ khi Hát Xoan Phú Thọ được UNESCO ghi danh là Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, tỉnh Phú Thọ đặc biệt quan tâm đến việc bảo tồn và phát huy giá trị của hai di sản này, trên cơ sở cam kết và triển khai thực hiện tốt Chương trình hành động quốc gia. Phú Thọ - Việt Nam tiếp tục thực hiện cam kết với UNESCO bằng tất cả các phương tiện thích hợp, phát huy vai trò cộng đồng chủ thể di sản, tiếp tục tổ chức thực hiện các biện pháp bảo vệ di sản theo tinh thần Công ước 2003 của UNESCO, đảm bảo cho di sản Hát Xoan Phú Thọ được bảo vệ và phát huy giá trị một cách bền vững.
Trình diễn Hát Xoan Phú Thọ tại Liên hoan di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO ghi danh; kỷ niệm 20 năm thực hiện Công ước 2003 của UNESCO sẽ diễn ra tại Quảng trường Hùng Vương, thành phố Việt Trì, Phú Thọ năm 2023.
Thời gian qua, Phú Thọ đã triển khai một cách đồng bộ, bài bản các chương trình, dự án bảo tồn Hát Xoan; trong đó xác định rõ việc tuyên truyền, quảng bá, phát huy giá trị di sản Hát Xoan là nhiệm vụ trọng tâm xuyên suốt. Các cấp, ngành từ tỉnh đến cơ sở đã tích cực phối hợp với các cơ quan thông tấn báo chí trung ương và địa phương đăng tải hàng nghìn tin, bài, phóng sự về Hát Xoan; tổ chức tốt các chương trình trình diễn Hát Xoan gắn với các sự kiện chính trị, văn hóa trong và ngoài tỉnh.
Giai đoạn 2013 - 2020, ngành Văn hóa - Thể thao và Du lịch của tỉnh đã phối hợp với các cơ quan nghiên cứu và các nhà khoa học, nhà nghiên cứu văn hóa dân gian tiến hành nghiên cứu sưu tầm, biên tập xuất bản 6.000 đĩa CD, VCD và 3.000 cuốn sách Hát Xoan Phú Thọ; 12.000 tập gấp song ngữ Hát Xoan; 1.700 cuốn sách, 1.400 đĩa DVD phục vụ giảng dạy Hát Xoan trong các trường tiểu học và THCS trên địa bàn toàn tỉnh…Đồng thời sưu tầm, phục chế, bổ sung tài liệu, hiện vật, hình ảnh và tổ chức trưng bày chuyên đề về Hát Xoan tại Bảo tàng Hùng Vương, miếu Lãi Lèn (thành phố Việt Trì).
Song song với bảo tồn di sản Chính sách nghệ nhân, hỗ trợ về vật chất và kinh phí được đặc biệt quan tâm. Năm 2012, UBND tỉnh Phú Thọ đã ban hành Quy chế xét tặng danh hiệu Nghệ nhân Hát Xoan Phú Thọ. Các nghệ nhân được phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Hát Xoan Phú Thọ với mức tiền thưởng 5 triệu đồng. Nghệ nhân Hát Xoan được phong tặng danh hiệu Nghệ nhân nhân dân với mức tiền thưởng 17 triệu đồng, Nghệ nhân ưu tú với mức tiền thưởng 12 triệu đồng theo quy định.
Đồng thời, UBND tỉnh đã cấp hỗ trợ kinh phí cho nhiều hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị di sản Hát Xoan Phú Thọ, như: Nghiên cứu, phục hồi các lễ hội dân gian, tục lệ Hát Xoan gắn với Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở các phường Xoan; phục hồi tục lệ kết nghĩa, giao lưu giữa phường Xoan với cộng đồng; tu bổ đình, đền, miếu - Không gian văn hóa thực hành Hát Xoan, đến nay đã có 30/31 di tích gắn với di sản hát Hát Xoan đã được phục dựng.
Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã phối hợp với Sở Giáo dục và Đào tạo tổ chức tập huấn Hát Xoan cho giáo viên dạy âm nhạc trong các trường học trên địa bàn tỉnh Phú Thọ; tổ chức nghiên cứu, biên soạn, xuất bản tài liệu, đĩa DVD làm tài liệu thực hành Hát Xoan cho giáo viên dạy âm nhạc trong các trường học trên địa bản tỉnh Phú Thọ và các Câu lạc bộ Hát Xoan và dân ca Phú Thọ. 100% trường ở các cấp học đã đưa nội dung Hát Xoan vào chương trình giáo dục thông qua bộ môn âm nhạc và chương trình ngoại khóa với các bài Hát Xoan phù hợp. Hoạt động giáo dục, phổ biến Hát Xoan được duy trì thường xuyên và chất lượng cao hơn.
Công tác nghiên cứu, sưu tầm, kiểm kê, lưu trữ tài liệu, hiện vật, xuất bản ấn phẩm và trưng bày về Hát Xoan. Viện Âm nhạc đã ghi thu 31 bài bản Xoan cổ do các nghệ nhân lão luyện trình diễn; sưu tầm tài liệu nghiên cứu về Hát Xoan; biên dịch các thần tích, thần phả tại các đình, miếu có liên quan. Nhà xuất bản Âm nhạc đã ghi âm, thu hình, xuất bản, phát hành rộng rãi đĩa DVD 26 bài Xoan cổ của 4 phường Xoan. Đã xuất bản ấn phẩm "Tổng tập Hát Xoan Phú Thọ", một bộ tài liệu nghiên cứu toàn diện về lịch sử, giá trị, hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị Hát Xoan Phú Thọ từ năm 1957 đến nay làm làm tài liệu lưu giữ, nghiên cứu, truyền dạy và phổ biến di sản; xuất bản sách ảnh "Hát Xoan Việt Nam". Xuất bản tài liệu, đĩa DVD làm tài liệu thực hành Hát Xoan cho giáo viên dạy âm nhạc trong các trường học trên địa bản tỉnh Phú Thọ và các Câu lạc bộ Hát Xoan và dân ca Phú Thọ.
Ấn phẩm song ngữ Đối ngoại Phú Thọ của Sở Ngoại vụ thường xuyên đăng tải tin bài về bảo tồn và phát huy giá trị di sản Hát Xoan Phú Thọ. Sở Ngoại vụ chú trọng truyền thông, quảng bá về di sản Hát Xoan trong dự án Khoa học quảng bá di sản, danh thắng vùng đất Tổ bằng 06 thứ tiếng phổ biến trên thế giới. Bảo tàng Hùng Vương, Thư viện tỉnh Phú Thọ đã xây dựng phòng trưng bầy, dữ liệu và thư mục, lưu trữ và giới thiệu Hát Xoan phục vụ nhu cầu nghiên cứu, học tập .
Sau khi Hát Xoan Phú Thọ chính thức được ghi danh vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, tỉnh Phú Thọ tiếp tục triển khai nhiều giải pháp thiết thực, hiệu quả vừa bảo tồn, phát huy các giá trị của di sản, vừa gắn với phát triển du lịch bền vững. Với mong muốn biến di sản Hát Xoan thành tài sản, những năm qua, tỉnh Phú Thọ luôn chú trọng thực hiện công tác bảo tồn di sản Hát Xoan gắn với phát triển du lịch, khai thác bền vững giá trị của di sản này bằng cách dựa vào cộng đồng. Qua đó góp phần đưa Hát Xoan trở thành một nguồn lực, sản phẩm du lịch đặc trưng, hấp dẫn thu hút đông đảo khách du lịch trong nước và quốc tế, phát huy giá trị cao quý của di sản. Đẩy mạnh công tác quảng bá, xúc tiến du lịch đi đôi với việc nâng cao chất lượng các tour du lịch với các hãng lữ hành trong và ngoài nước. gắn với các sự kiện trong dịp Giỗ Tổ Hùng Vương - Lễ hội Đền Hùng hàng năm, biểu diễn ở các điểm du lịch, các sự kiện văn hóa...
Nghệ nhân truyền dạy Hát Xoan.
Ông Nguyễn Đắc Thủy giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Phú Thọ chia sẻ: "Đề án bảo tồn và phát huy giá trị di sản Hát Xoan Phú Thọ được UBND tỉnh Phú Thọ phê duyệt theo giai đoạn và hằng năm theo đúng tinh thần công ước bằng những nhiệm vụ trọng tâm, cụ thể. Có thể nói việc thực hiện đề án Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại Hát Xoan Phú Thọ tương đối trọn vẹn. Việc xây dựng đề án phù hợp rất phù hợp với tình hình địa phương qua các kết quả cụ thể của các nhiệm vụ, cho đến nay Phú Thọ đã truyền dạy, đào tạo được 68 nghệ nhân kế cận am hiểu, nắm vững kỹ năng, trình diễn thuần thục, 30/31 di tích cổ được khôi phục, nhiều câu lạc bộ hát Xoan và dân ca được hình thành. Với nhiều cách làm cụ thể, kết hợp bảo tồn với khai thác hợp lý và hiệu quả, chúng ta đã từng bước biến di sản Hát Xoan thành tài sản, tạo sức lan tỏa mạnh mẽ, sâu rộng, đưa Hát Xoan đến với đông đảo người dân trong nước và bạn bè quốc tế".
Trong những năm qua, bằng các biện pháp bảo vệ và phát huy giá trị di sản hát Xoan được thực hiện bài bản, khoa học theo đúng quy định của UNESCO và pháp luật hiện hành của Việt Nam; được các cơ quan quản lý, các nhà khoa học, nghệ nhân và cộng đồng ghi nhận, đánh giá cao. Qua đó, đưa nghệ thuật Hát Xoan trở thành một sản phẩm du lịch đặc trưng, hấp dẫn thu hút đông đảo khách du lịch trong nước và quốc tế.
Vy Liên